واقعه كربلا و امر به معروف و نهي از منكر

اگر در صورت احتمال ضرر مالى و جانى، امر به معروف و نهى از منكر واجب نيست، چرا امام حسين (عليه السلام) براى امر به معروف و نهى از منكر قيام كرد، با اين كه به شهادت يقين داشت؟

بسيارى از فقها، شرط چهارم وجوب امر به معروف و نهى از منكر، (ضرر نداشتن جانى و مالى) را در موردى پذيرفته اند كه ضرر و زيان ناشى از امر و نهى، بيش از مفسده و ضرر مترتب بر ترك معروف و ارتكاب منكر باشد؛ براى مثال اگر ظالمى فرد مظلوم و بى گناهى را كتك مى زند و شخص سوم احتمال مى دهد كه اگر ظالم را نهى از منكر كند احتمال دارد آن ظالم، ناهى از منكر را بكشد، در اين جا بى ترديد نهى از منكر جايز نيست؛ زيرا ضرر و مفسده كشته شدن فرد مؤمن به مراتب بيشتر از ضرر كتك خوردن فرد مظلوم و بى گناه است. ولى اگر معروف و منكر از امورى است كه از نظر شارع مقدس اهميت فراوانى دارد ـ مانند حفظ اسلام و پاسدارى از عقايد و احكام ضرورى ـ در اين صورت بايد با مقايسه اهم و مهمّ، مهم تر را در نظر گرفت و با مجرد ضرر و حرج، وجوب امر به معروف ونهى از منكر برداشته نمى شود و چه بسا براى حفظ اين گونه امور بايد جان يا جان هايى فدا شود و در اين صورت، تحمل ضررهاى غيرجانى يا مشقت ها به طريق اولى واجب است^[1].
از آيات قرآن نيز مى توان استفاده كرد كه در مواردى امر به معروف و نهى از منكر بايد انجام شود، هر چند به كشته شدن آمر به معروف و ناهى از منكر بينجامد؛ براى مثال آيه 21 آل عمران از كشته شدن شمارى از پيامبران و نيز امر كنندگان به معروف، به دست گروهى از بنى اسرائيل خبر مى دهد:
(اِنَّ الَّذينَ يَكفُرونَ بِـايـتِ اللّهِ ويَقتُلونَ النَّبِيّينَ بِغَيرِ حَقّ ويَقتُلونَ الَّذينَ يَأمُرونَ بِالقِسطِ مِنَ النّاسِ فَبَشِّرهُم بِعَذاب اَليم؛كسانى كه به آيات خدا كفر مىورزند و پيامبران را به ناحق مى كشند و كسانى را كه به قسط فرمان مى دهند مى كشند، آنان را به عذابى دردناك خبر ده.
براساس روايتى در ذيل اين آيه، پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله)در پاسخ اين پرسش كه عذاب چه كسى از همه سخت تر است، فرمود: عذاب شخصى كه پيامبرى يا آمر به معروف و ناهى از منكرى را بكشد، آن گاه آيه فوق را تلاوت كرده و فرمود: بنى اسرائيل در آغاز روز، 43 پيامبر را كشتند. 112 مرد صالح از ميان آنان برخاستند و قاتلان را امر به معروف ونهى از منكر كردند. بنى اسرائيل همه آنان را نيز در غروب همان روز كشتند^[2].
براساس نقل ديگرى، آن حضرت در ذيل اين آيه فرمود:
بهترين جهاد سخنى است كه براى دفاع از حق در پيش روى سلطان ستم گر گفته شده و شخص مجاهد در اين راه كشته شود^[3].
هم چنين بر پايه روايتى حضرت على(عليه السلام) فرمود:
مراد از آيه: (و مِنَ النّاسِ مَن يَشرى نَفسَهُ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللّهِ)؛و از ميان مردم كسى است كه جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى فروشد (بقره، 207) مردى است كه بر اثر امر به معروف و نهى از منكر كشته مى شود^[4] و درباره آيه: (يـبُنَىَّ اَقِمِ الصَّلوةَ وأمُر بِالمَعروفِ وانْهَ عَنِ المُنكَرِ واصبِر عَلى ما اَصابَكَ)؛اى پسرك من! نماز را بر پا دار و امر به معروف و نهى از منكر كن و بر آسيبى كه بر تو وارد آمده است شكيبا باش (لقمان، آيه 17) فرمود: مراد از صبر در اين آيه، استقامت در برابر دشوارى ها و رنج هايى است كه در راه امر به معروف و نهى از منكر وجود دارد^[5].
قرآن كريم در سوره يس (13 27) نيز به ماجراى مردى فداكار پرداخته است كه به سبب امر به معروف و نهى از منكر و دفاع از پيامبران الهى سرانجام به شهادت رسيد^[6].
از اين آيات به روشنى استفاده مى شود كه براى امر به معروف و نهى از منكر، در امور مهم و اساسى بايد تا سرحدّ شهادت پيش رفت.
افزون بر آيات، احاديثى كه امر به معروف و نهى از منكر را از شاخه هاى جهاد بر شمرده است^[7] و نيز سيره و عمل بسيارى از اولياى الهى و مجاهدان راه خدا كه براى امر به معروف و نهى از منكر تا سرحد شهادت پيش رفتند، مؤيد همين نظر است كه در امور مهم و اساسى، دشوارى ها و سختى ها و حتى كشته شدن نمى تواند مانع امر به معروف و نهى از منكر باشد^[8]. بنابراين مى توان گفت كه جهاد نيز يكى از مصاديق امر به معروف ونهى از منكر است.^[9]
امام حسين(عليه السلام) كه اهميت پيراستن اسلام از بدعت ها و پاسدارى از شريعت اسلام را از همه چيز مهم تر مى دانست، براى تحقق معروف و برچيده شدن منكر، جهاد را برگزيد و از شهادت با آغوش باز استقبال كرد.

پي نوشتها:

[1]. الكاشف، ج 2، ص 124 و تحرير الوسيله، ج 1، ص 465.
[2]. جامع البيان، ج 3، ص 294 و مجمع البيان، ج 2، ص 720.
[3]. مجمع البيان، ج 2، ص 423.
[4]. همان، ص 535 .
[5]. محسن فيض كاشانى، الصافى، ج 4، ص 145 و تفسير قرطبى، ج 14، ص 47 و جصاص، احكام القرآن، ج 3، ص 515 .
[6]. مجمع البيان، ج 8 ، ص 658 .
[7]. نهج البلاغه، حكمت 375 و الكافى، ج 5 ، ص 52 .
[8]. امر به معروف و نهى از منكر، ص 192ـ193.
[9]. آذرخشى ديگر از آسمان كربلا، ص 165.