تبريك عيد قربان

در تعاليم ديني چهار روز است كه به عنوان عيد تعيين گشته است كه عبارتند از: عيد فطر، عيد قربان، عيد غدير و روز جمعه. در اين ميان عيد قربان يكي از اعياد مهم و بزرگ مسلمين به شمار مي رود به نحوي كه برخلاف بسياري از اعياد، مورد اختلاف نبوده و همه فِرَق مسلمين اين روز را عيد محسوب مي كنند؛ لذا در دعاي مخصوص قنوت نماز عيد مي خوانيم: «اللهم اني اسألك بحق هذا اليوم الذي جعلته للمسلمين عيدا و لمحمد صلي الله عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامة و مزيدا...؛ بارالها! به حق اين روزي كه آن را براي مسلمانان عيد و براي محمد صلي الله عليه واله ذخيره و شرافت و كرامت و فضيلت قراردادي...» و بدين گونه عيد را فقط مخصوص مؤمنين ندانسته و همه مسلمين را در آن سهيم مي دانيم و اعتقاد داريم اين گردهمايي عظيم رهيافتي براي رسيدن به اعتصام به حبل الله است كه يكي از مهم ترين دستورات اجتماعي اسلام است.

فلسفه قرباني كردن در عيد قربان

از جمله آموزه هاي اسلام براي تكامل و رشد انسان ها، ايثار از جان و مال در راه خداوند يگانه مي باشد؛ به اين معنا كه انسان، همه دارايي ها و امكاناتش را امانتي الهي بداند كه بايد در طريق بندگي هزينه كند. قرباني كردن نيز نمادي از قطع دلبستگي و وابستگي ها و جلوه اي از ايثار مال و جان در راه محبوب واقعي و رضاي خداوند متعال مي باشد. البته آنچه كه از قرباني كردن و رسيدن به مقام قرب الهي به وسيله ذبح گوسفند، لحاظ شده است قطع علقه هاي روحي و مالي است كه باعث تقواي قلب و طهارت نفس مي گردد.

خداوند متعال اصل  قرباني كردن را از شعائر الله دانسته و آن را نشانه ي بزرگداشت و سپاس گزاري مؤمنان بر نعمت هدايت معرفي كرده و قرباني كننده را در گروه و خيل محسنين و نيكوكاران داخل كرده است.

در قرآن كريم آمده است: «وقتي شما قرباني مي كنيد آنچه كه متعلق به خدا است، تقواي شماست نه گوشت و پوست قرباني»[1] بنابراين در قرباني كردن هر چند ظاهر كار سر بريدن است؛ اما واقعيت قضيه نهايت تسليم، سرسپردگي، عشق و علاقه بنده به مولاي خود است؛ و در واقع قرباني كردن نمادي از قرباني كردن هواهاي نفساني و ذبح نفس اماره و نوعي جهاد با نفس در جهت زدودن تعلقات و وابستگي هاي دنيوي و مادي و رهايي از زندان مال پرستي و دنياطلبي است.

تمسك به قرباني براي دفع بلا

در كلام و سيرهي بزرگان، ميتوان نمونههايي را يافت كه براي دفع بلا به سنّت «قرباني» تمسّك جستهاند. بنابراين هر چند قرباني روز عيد قربان، به صورت ويژهاي مورد تأكيد واقع شده است؛ اما در سيره علما ميبينيم كه در ساير ايام نيز اين سنّت را اجرا ميكردهاند.

1. در استفتائي از آيت الله العظمي مكارم شيرازي سؤال شده است كه: آيا در حال حاضر و يا به طور كلي قرباني كردن احشام براي مواردي همچون خريد خانه، ماشين و ... در دين مبين اسلام توصيه شده است؟ آيا مي توان به جاي قرباني مبلغ آن را به نيازمندان يا سازمان بهزيستي و ... هديه نمود؟

ايشان در پاسخ فرمودهاند: «توصيه خاصّي در اين زمينه نيست. هدف انجام كار خير است و قرباني براي خدا و كمك به محرومان و مؤمنان از اين طريق ان شاءالله موجب دفع بلا مي شود.»[2]

2. آيت الله مسعودي ميگويد: «... دو سه مرتبه در همان بحبوحه نهضت 41  يا 42، آقاي بهجت(ره) به من فرمودند كه شما به آقاي خميني بگوييد فردا صبح ساعت فلان دو رأس گوسفند قرباني كند و من ميآمدم به امام (ره) اطلاع ميدادم، ايشان هم بلا فاصله به من ميگفت شما به قصاب بگوييد دو رأس گوسفند از طرف ما قرباني كند، بعد پولشان را ميدهيم.

بار ديگر نيز آقاي بهجت به من پيغام داد كه به امام بگويم: سه رأس گوسفند قرباني كند، آقا هم بلافاصله دستور داد سه رأس قرباني كنند.

اينها همه مسائلي بود كه بين امام و آيتالله بهجت بود و ما فقط ظواهرش را ميديديم و از باطنش اطلاع نداشتيم.»[3]

3. شهيد صياد شيرازي، مي‌گفت: «آقا (آيت الله بهاءالديني) در شب‌هاي عمليات دستور قرباني و صدقات به ما مي‌داد و ما مي‌ديديم به واسطه آن صدقات و قرباني چه خطرهاي مهمي از كنار گوش ما رد مي‌شد كه اگر نيم دقيقه پس و پيش مي‌شد، به حيات ما خاتمه مي‌داد.»[4]

4. آقاي حسين حيدري كاشاني (از شاگردان آيت الله بهاءالديني) در كوران جنگ تحميلي بود. شبي خواب ديدم كه بيابان‌هاي جنوب را آب بسته‌اند و دور آب در محاصره بعثي‌هاست و صياد تنها ايستاده بود و دشمن در صدد دستگيري ايشان. با وحشت از خواب بيدار شدم. خدمت حضرت آيت الله بهاءالديني رفتم و خوابم را گفتم و اظهار داشتم: ناراحتم.

ايشان فرمود: «برو يك گوسفند براي سلامتي صياد قرباني كن.»

رفتم و اين كار را كردم. بعد از چند روز آقاي صياد خدمت آقا آمد.

آقا به ايشان فرمود: «فلاني خوابي ديده بود و ناراحت بود براي شما. ما گفتيم گوسفندي براي سلامتي شما قرباني كند.» ايشان اظهار تشكر كرد.[5]

آداب و اعمال شب و روز عيد قربان

الف) شب عيد قربان

شب دهم ذيحجه شبي مبارك و جزء چهار شبي است كه احياء و شب زنده داري در آن ها مستحب است. در شب عيد قربان، درهاي آسمان باز بوده و براي اين شب اعمالي ذكر شده است:

1- زيارت امام حسين عليه السلام .

2- خواندن دعاي «يا دائِمَ الْفَضْلِ عَليَ الْبَرِيَّةِ» كه در شب جمعه هم وارد شده است.

ب) روز عيد قربان

روز دهم ذيحجه كه روز عيد قربان مي باشد بسيار روز شريفي است و برخي از اعمال آن عبارت است از:

1- غسل

غسل در اين روز سنّت مؤكد است و بعضي از علماء نيز آن را واجب دانسته‎اند.

2- دعا

خواندن دعاهائي كه وارد شده پيش از نماز عيد و بعد از آن از جمله دعاي ندبه و دعاي چهل و هشتم صحيفه سجاديه كه اوّل آن «اَللّهُمَّ هذا يَوْمٌ مُبارَكٌ» است و دعاي چهل و ششم صحيفه سجاديه كه اينگونه آغاز مي‎شود: «يا مَنْ يَرْحَمُ مَنْ لا يَرْحَمُهُ الْعِبادُ».

3- نماز

نماز عيد قربان دو ركعت است: در ركعت اول، بعد از خواندن حمد و سوره، بايد پنج تكبير بگويد، بعد از هر تكبير يك قنوت بخواند، بعد از قنوت پنجم، تكبير ديگري بگويد، به ركوع رود، دو سجده بجا آورد، برخيزد و در ركعت دوم چهار تكبير بگويد، بعد از هر تكبير قنوت بخواند و تكبير پنجم را بگويد، به ركوع رود، بعد از ركوع دو سجده كند، تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد. در روز عيد قربان مستحب است كه بعد از نماز، با گوشت قرباني افطار شود.

نماز عيد، سورهٴ مخصوصي ندارد، امّا بهتر است در ركعت اول آن، سورهٴ شمس و در ركعت دوم، سورهٴ غاشيه يا در ركعت اول سوره «سبح اسم» و در ركعت دوم سوره «شمس» را بخوانند.

همچنين در قنوت نماز عيد قربان، هر دعا و ذكري خوانده شود كافيست، امّا بهتر است اين دعا خوانده شود:

اللّهُمَّ أَهْلَ الْكِبْرياءِ وَالْعَظَمةِ وَ أهْلَ الجُودِ وَالجَبَرُوتِ وَ أهْلَ العَفْو وَالرَّحْمَةِ وَ أهْلَ التَقّويٰ وَالمَغْفِرَة، أسْئَلُكَ بَحَقِّ هدا الْيوَمِ الّذي جَعَلْتَهُ لِلمُسْلِمينَ عيداً وَ لِمُحَمّدٍ صَلّيٰاللهُ عَليْه وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاَ وَ مَزيداً، أن تُصَلّي عَليٰ مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أنْ تُدْخِلني في كُلِّ خَيْرٍ أدْخَلْتَ فيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ أنْ تُخْرِجَني مِنْ كُلِّ سُوءٍ أخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آل مُحَمَّدٍ، صَلَوٰاتُكَ عَلَيُهِ وَ عَلَيْهِمْ، اللّهُمَّ إني أسْئَلَكَ خَيرَ مٰا سَئَلَكَ مِنْهُ عِبادُكَ الصّٰالِحُونَ وَاعُوذُ بِكَ مِمّا اسْتَعاذَ عِبادُكَ الْمُخْلِصوُنَ

«خدايا اي اهل بزرگي و عظمت و اي شايسته بخشش و قدرت و سلطنت و اي شايسته عفو و رحمت و اي شايسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق اين روزي كه قرارش دادي براي مسلمانان عيد و براي محمّد صلي الله عليه و آله ذخيره و شرف و فزوني مقام كه درود فرستي بر محمّد و آل محمّد و درآوري مرا در هر خيري كه درآوردي در آن خير محمّد و آل محمّد را و برونم آري از هر بدي و شري كه برون آوردي از آن محمّد و آل محمّد را كه درودهاي تو بر او و بر ايشان باد. خدايا از تو خواهم بهترين چيزي را كه درخواست كردند از تو بندگان شايسته ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن بندگان شايسته ات.»

4- تكبير

خواندن تكبيرات براي كسي كه در منا باشد بعد از پانزده نماز كه اولش نماز ظهر روز عيد است و آخرش نماز صبح روز سيزدهم است. و كساني كه در ساير شهرها هستند نيز بعد از ده نماز از ظهر روز عيد تا صبح دوازدهم اين تكبيرات را بگويند. كه اين تكبيرات بنا بر روايت صحيح در اصول كافي از اين قرار است:

اللهُ اَكْبَرُ اللهُ اَكْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَكْبَرُ اللهُ اَكْبَرُ اللهُ اَكْبَرُ و لِلّه الْحَمْدُ اللّهُ اَكْبَرُ عَلي ما هَدانا اَللّهُ اَكْبَرُ عَلي ما رَزَقَنا مِنْ بَهيمَةِ الاْنْعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلي ما اَبْلانا.

خدا بزرگتر از توصيف است، معبودي جز خدا نيست و خدا بزرگتر است، و ستايش خاص خدا است خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمائي كرد خدا بزرگتر است بر آنچه روزي ما كرد از چهارپايان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستايش خاص خدا است براي آنكه آزمود ما را.

و مستحب است كه به مقداري كه توانايي است اين تكبيرات بعد از نمازها تكرار شود.

5- قرباني كردن

يكي از اعمال اين عيد بزرگ كه  سنت  مؤكد نيز مي باشد قرباني كردن است كه مختص به حاجيان نبوده بلكه همه مسلمانان بسته به استطاعت مالي خويش مي توانند قرباني كنند.

در منابع روايي، رواياتي از معصومين عليهم السلام نقل شده است كه اشاره به جملات دعا گونه ايشان هنگام ذبح قرباني دارد. شيخ طوسي در يكي از كتاب هاي خود نقل كرده است كه: رسول خدا صلوات الله عليه هنگام ذبح قوچي فرمودند: «اللهمّ تقبّل من محمّد و آل محمّد و من امّة محمّد؛ خدايا اين قرباني را از من محمد و آل محمد و هم چنين امت محمد قبول فرما!»[6]

در جايي ديگر وارد شده است: شخصي كه طريقه ذبح كردن قرباني را مي داند بهتر آن است كه خودش ذبح كند و اگر نمي دانست كسي را دستور دهد و خود او نيز حاضر باشد. در وقت ذبح قرباني پيشاني آن را به طرف قبله نموده و «بسم الله الرحمن الرحيم» گفته و ذبح نمايد و بعد از ذبح قرباني اين دعا را بخواند: « وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ، حَنِيفاً مسلما وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ‏، إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، لا شَرِيكَ لَهُ، وَ بِذلِكَ أُمِرْتُ‏، و أنا من المسلمين، اللهم منك و لك، بسم الله و الله أكبر، اللهم‏ تقبل‏ مني‏»[7]

و نيز از مولاي متقيان امير مومنان عليه السلام نقل شده است كه: قرباني مسلمان را جز مسلمان نكشد و هنگام ذبحش بگويد: «بسم اللَّه و اللَّه اكبر وَجَّهْتُ وَجْهِي لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً مسلما وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكينَ،إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكي وَ مَحْياي وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، لا شَرِيك لَهُ وَ بِذلِك أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ.»[8]

پي نوشت: