ديدگاه شهيد مطهري نسبت به حجاب

مفهوم واژه حجاب

منابع مقاله:

مجموعه آثار جلد 19، مطهري، مرتضي؛

 پيش از اينكه استنباط خود را در اين باره ذكر كنيم لازم است يك نكته را يادآوري كنيم.آن نكته اين است كه معناي لغوي «حجاب » كه در عصر ما اين كلمه براي پوشش زن معروف شده است چيست؟ كلمه «حجاب » هم به معني پوشيدن است و هم به معني پرده و حاجب.بيشتر، استعمالش به معني پرده است.اين كلمه از آن جهت مفهوم پوشش مي دهد كه پرده وسيله پوشش است، و شايد بتوان گفت كه به حسب اصل لغت هر پوششي حجاب نيست، آن پوشش «حجاب » ناميده مي شود كه از طريق پشت پرده واقع شدن صورت گيرد.در قرآن كريم در داستان سليمان غروب خورشيد را اين طور توصيف مي كند: حتي توارت بالحجاب ⁽¹⁾ يعني تا آن وقتي كه خورشيد در پشت پرده مخفي شد.پرده حاجز ميان قلب و شكم را «حجاب » مي نامند.

در دستوري كه امير المؤمنين عليه السلام به مالك اشتر نوشته است مي فرمايد: «فلا تطولن احتجابك عن رعيتك » ⁽²⁾ يعني در ميان مردم باش، كمتر خود را در اندرون خانه خود از مردم پنهان كن; حاجب و دربان تو را از مردم جدا نكند، بلكه خودت را در معرض ملاقات و تماس مردم قرار بده تا ضعيفان و بيچارگان بتوانند نيازمنديها و شكايات خود را به گوش تو برسانند و تو نيز از جريان امور بي اطلاع نماني.

ابن خلدون در مقدمه خويش فصلي دارد تحت عنوان «فصل في الحجاب كيف يقع في الدول و انه يعظم عند الهرم » .در اين فصل بيان مي كند كه حكومتها در بدو تشكيل ميان خود و مردم حائل و فاصله اي قرار نمي دهند ولي تدريجا حائل و پرده ميان حاكم و مردم ضخيم تر مي شود تا بالاخره عواقب ناگواري به وجود مي آورد.ابن خلدون كلمه «حجاب » را به معني پرده و حائل (نه پوشش) به كار برده است.

استعمال كلمه «حجاب » در مورد پوشش زن يك اصطلاح نسبتا جديد است.در قديم و مخصوصا در اصطلاح فقها كلمه «ستر» كه به معني پوشش است به كار رفته است.فقها چه در كتاب الصلوة و چه در كتاب النكاح كه متعرض اين مطلب شده اند كلمه «ستر» را به كار برده اند نه كلمه «حجاب » را.

بهتر اين بود كه اين كلمه عوض نمي شد و ما هميشه همان كلمه «پوشش » را به كار مي برديم، زيرا چنانكه گفتيم معني شايع لغت «حجاب » پرده است و اگر در مورد پوشش به كار برده مي شود به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن است و همين امر موجب شده كه عده زيادي گمان كنند كه اسلام خواسته است زن هميشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بيرون نرود.

وظيفه پوشش كه اسلام براي زنان مقرر كرده است بدين معني نيست كه از خانه بيرون نروند.زنداني كردن و حبس زن در اسلام مطرح نيست.در برخي از كشورهاي قديم مثل ايران قديم و هند چنين چيزهايي وجود داشته است ولي در اسلام وجود ندارد.

پوشش زن در اسلام اين است كه زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوه گري و خودنمايي نپردازد.آيات مربوطه همين معني را ذكر مي كند و فتواي فقها هم مؤيد همين مطلب است و ما حدود اين پوشش را با استفاده از قرآن و منابع سنت ذكر خواهيم كرد.در آيات مربوطه لغت «حجاب » به كار نرفته است.آياتي كه در اين باره هست، چه در سوره مباركه نور و چه در سوره مباركه احزاب، حدود پوشش و تماسهاي زن و مرد را ذكر كرده است بدون آنكه كلمه «حجاب » را به كار برده باشد. آيه اي كه در آن كلمه «حجاب » به كار رفته است مربوط است به زنان پيغمبر اسلام.

مي دانيم كه در قرآن كريم درباره زنان پيغمبر دستورهاي خاصي وارد شده است. اولين آيه خطاب به زنان پيغمبر با اين جمله آغاز مي شود: يا نساء النبي لستن كاحد من النساء يعني شما با ساير زنان فرق داريد.اسلام عنايت خاصي داشته است كه زنان پيغمبر، چه در زمان حيات آن حضرت و چه بعد از وفات ايشان، در خانه هاي خود بمانند، و در اين جهت بيشتر منظورهاي اجتماعي و سياسي در كار بوده است.قرآن كريم صريحا به زنان پيغمبر مي گويد: و قرن في بيوتكن يعني در خانه هاي خود بمانيد. اسلام مي خواسته است «امهات المؤمنين » كه خواه ناخواه احترام زيادي در ميان مسلمانان داشتند از احترام خود سوء استفاده نكنند و احيانا ابزار عناصر خودخواه و ماجراجو در مسائل سياسي و اجتماعي واقع نشوند.و چنانكه مي دانيم يكي از امهات المؤمنين (عايشه) كه از اين دستور تخلف كرد ماجراهاي سياسي ناگواري براي جهان اسلام به وجود آورد.خود او هميشه اظهار تاسف مي كرد و مي گفت دوست داشتم فرزندان زيادي از پيغمبر مي داشتم و مي مردند اما به چنين ماجرايي دست نمي زدم.

سر اينكه زنان پيغمبر ممنوع شدند از اينكه بعد از آن حضرت با شخص ديگري ازدواج كنند به نظر من همين است; يعني شوهر بعدي از شهرت و احترام زنش سوء استفاده مي كرد و ماجراها مي آفريد.بنابر اين اگر درباره زنان پيغمبر دستور اكيدتر و شديدتري وجود داشته باشد بدين جهت است.

به هر حال آيه اي كه در آن آيه كلمه «حجاب » به كار رفته آيه 53 از سوره احزاب است كه مي فرمايد: و اذا سالتموهن متاعا فاسالوهن من وراء حجاب يعني اگر از آنها متاع و كالاي مورد نيازي مطالبه مي كنيد از پشت پرده از آنها بخواهيد.در اصطلاح تاريخ و حديث اسلامي هر جا نام «آيه حجاب » آمده است مثلا گفته شده قبل از نزول آيه حجاب چنان بود و بعد از نزول آيه حجاب چنين شد، مقصود اين آيه است كه مربوط به زنان پيغمبر است ⁽³⁾ ، نه آيات سوره نور كه مي فرمايد:

قل للمؤمنين يغضوا من ابصارهم

- الي آخر -

قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهن .

يا آيه سوره احزاب كه مي فرمايد:

يدنين عليهن من جلابيبهن الي آخر.

اما اينكه چطور در عصر اخير به جاي اصطلاح رايج فقها يعني ستر و پوشش كلمه حجاب و پرده و پردگي شايع شده است براي من مجهول است، و شايد از ناحيه اشتباه كردن حجاب اسلامي به حجابهايي كه در ساير ملل مرسوم بوده است باشد.

پي نوشت ها:

1. ص/ 32.

2. نهج البلاغة، نامه 53.

3. رجوع شود به صحيح مسلم، ج 4/ ص 148- 151.